امام، به ‏عنوان‏ مرکز و نقطه ‏ی‏ ثقل‏ هویت‏ انقلاب،‏حوزه‏ وروحانيت ‏را‏ زنده ‏کرد ‏و ‏با‏خود ‏به ‏دوران ‏حضور ‏آورد.‏ اینک‏ حوزه ‏وروحانيت‏ نه به ‏عنوان‏ دشمنان‏ بالقوه‏ بلکه ‏به عنوان‏ دشمن‏ بالفعل، بزرگ‏ترین‏ مانع استعمار ‏ شد‏.لذا‏ساده‏ انگارانه ‏است‏ که‏ گمان ‏شود ‏اکنون،‏بر ‏شدت‏ دشمنی های ‏دیرینه ‏افزوده‏ نخواهد‏شد. ‏مهم‏ترین ‏حيله ‏و ‏ابزار‏دشمنی با ‏او ،‏از ‏بين ‏بردن‏ همان ‏عامل ‏قدرت ‏و ‏شخصيتی‏ بود ‏که ‏از ‏امام ‏و ‏مکتب ‏او ‏گرفته شده ‏بود.

حوزه وروحانیت در نسبت با تمدن اسلامی چه جایگاهی دارد و چه وظایفی بر عهده اوست؟ در جلد پنجم با عنوان «منشور حوزه و تمدن » به این مسئله پرداخته میشود.