نفوذ و مشروعیت
در تاریخ روابط بین‌الملل، نام‌ها همیشه بی‌اهمیت نبوده‌اند. آن‌ها مرز می‌کشند، هویت می‌سازند، مشروعیت می‌بخشند و گاهی هم روابط را بر هم می‌زنند. گاهی یک نام از هزار قرارداد رسمی اثرگذارتر است. از «مقدونیه شمالی» تا «دریای چین جنوبی»، تجربه‌ی بسیاری از کشورها نشان می‌دهد که دعوا بر سر نام‌ها، دعوایی بر سر قدرت، نفوذ و مشروعیت است. و این مسئله، زمانی رنگ‌وبوی خاص‌تری به خود می‌گیرد که پای «خلیج فارس» در میان باشد.
در دهه اخیر، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، کوشید با استفاده از عنوان «خلیج عربی» به‌جای «خلیج فارس» موجی تازه در عرصه ژئوپلیتیک منطقه ایجاد کند. آسوشیتدپرس پیش‌تر گزارش داده بود که «ترامپ قصد دارد تغییر نام خلیج فارس را در سفر خود به چند کشور عربی که سال‌هاست در تلاش برای تغییر این نام بوده‌اند، اعلام کند.» زمان‌بندی این اقدام هم توجه برانگیز بود. در دوره‌ای که تلاش‌ها برای ازسرگیری مذاکرات هسته‌ای با ایران مطرح است، این تغییر واژگانی ساده می‌تواند به سادگی اعتماد نیم‌بند بین دو طرف را سست کند. برخی تحلیلگران معتقدند این کار بیش از آن‌که از موضع ژئوپلیتیک صورت گرفته باشد، تلاشی برای جلب نظر کشورهای عربی منطقه، به‌ویژه عربستان سعودی، بوده است.
جالب آن‌که در خود ایالات متحده، چنین اقدامی چندان هم با استقبال روبه‌رو نشد. جیمی فالون، مجری طنزپرداز شناخته‌شده آمریکایی، در برنامه خود با لحنی طعنه‌آمیز گفت: «نمیشه چیزایی که مال تو نیست رو اسمشو عوض کنی. مثل این می‌مونه که بخوای اسم بچه‌های همکارات رو عوض کنی. مثلاً مکس؟ نه، اسمت خلیج عربیه.»
خشم همه مردم ایران
اما در میان واکنش‌های داخلی و خارجی، نکته‌ای مهم‌تر نیز رخ داد: بازگشت حس ملی در ایران. نیویورک تایمز در گزارشی نوشت: «پیشنهاد ترامپ برای تغییر نام خلیج فارس به خلیج عربی، به‌طرز عجیبی توانسته خشم همهٔ مردم ایران را برانگیزد و آن‌ها را علیه این تصمیم متحد کند.»
فراتر از گرایش‌های سیاسی، مردم ایران در دفاع از نام تاریخی خلیج فارس موضعی واحد گرفتند؛ پدیده‌ای نادر اما عمیق.
مسئله هویتی
مقام معظم رهبری در یکی از سخنرانی‌های خود درباره اهمیت این نام تاریخی فرمودند:
«خلیج فارس، خلیج فارس است؛ نامی تاریخی و ریشه‌دار که ملت ما هرگز اجازه نخواهد داد تحریف شود. این یک مسئله هویتی است.»
(بیانات در دیدار با معلمان، اردیبهشت ۱۳۹۵)
و شاید رمز اصلی عبور از چنین چالش‌هایی را باید در همین جمله‌ی رهبر انقلاب جست‌وجو کرد؛ آنجا که می‌فرمایند:
«ملت ایران هر جا متحد شد، دشمن عقب نشست.»
(بیانات۱۴ خرداد ۱۳۹۸)
پرسش اینجاست که آیا بازی با نام‌ها می‌تواند ملتی را که قرن‌ها بر یک واژه ایستاده، از باور خود جدا کند؟ یا آن‌که این دست اقدامات، به‌رغم ظاهر ساده‌اش، تنها موجی تازه از وحدت و بیداری ملی را برخواهد انگیخت؟
یادداشت اختصاصی // حجت الاسلام امیر پور‌عباس